Historia

HISTORIA KOŚCIOŁA ŚWIĘTEJ TRÓJCY

Początki parafii w Będzinie sięgają najprawdopodobniej I połowy XIII w., ale nie ma na to pisemnych świadectw. Dopiero w 1308 r. źródła pisane potwierdzają jej istnienie, wtedy to bowiem wzmiankowany jest pleban będziński Goćwin (Godźwin). W czerwcu 1308 r. złożył on w Krakowie szczegółowe zeznania przed sądem arcybiskupim Jakuba Świnki w sprawie wytoczonej biskupowi krakowskiemu Janowi Muskacie. Opowiedział o rabunkach i najazdach, jakich dopuszczali się w ziemi krakowskiej podwładni biskupa Muskaty podczas walk z Władysławem Łokietkiem.

W 1325 r. przy pobieraniu świętopietrza jest wymieniony kościół parafialny Świętej Trójcy i jego pleban Maciej. Był to na pewno mały, drewniany kościółek pełniący rolę świątyni parafialnej i zarazem kaplicy zamkowej. Kiedy za króla Kazimierza Wielkiego rozbudowywano i wznoszono murowany zamek w Będzinie, rozebrano drewniany kościół i w 1365r. postawiono na jego miejscu niewielki kościół murowany, w stylu gotyckim. W ciągu następnych wieków musiał być powiększany, ponieważ miasto się rozrastało. W XV w. otrzymał basztową wieżę, która pełniła także rolę strażnicy.

Jak wyglądał kościół w końcu średniowiecza można zobaczyć, oglądając akwarelę Mathiasa Gerunga z 1536/1537 r. Był to typowy kościół gotycki, jednonawowy z przyporami i sygnaturką na środku dwuspadowego dachu. Od strony zachodniej znajdowała się wolno stojąca dzwonnica. Ta najstarsza część kościoła przetrwała w większości do dzisiaj, stanowiąc obecnie nawę główną wraz z wieżą.

W drugiej połowie XVI w. kościół miał dostać się w ręce arian, których popierał magnat Jan Firlej, właściciel pobliskiego Ogrodzieńca i kasztelan będziński. Pod koniec XVI w., mocno zniszczony powrócił do katolików. W 1601 r. jego odbudowa była zakończona, co upamiętnia wmurowana w 2001 roku w przedsionku kościoła tablica. Źródła historyczne potwierdzają fakt sprofanowania kościoła przez różnowierców w 1577 r.

Do ważnych wydarzeń w dziejach parafii należała wizyta goszczącego w Będzinie w 1589 r. z ważną misją kardynała Hipolita Aldobrandiniego, późniejszego papieża Klemensa VIII. Podarował on kościołowi będzińskiemu srebrny, pozłacany, renesansowy kielich mszalny z herbem Aldobrandinich i datą A.D. 1588, wykonany w Rzymie.

Poważnym zniszczeniom kościół uległ w 1606 r. podczas pożaru miasta i w 1656 r., kiedy zdewastowali go Szwedzi. Około 1660 r. kościół odbudowano w stylu barokowym. Obniżona wieża świątyni otrzymała wtedy barokowy hełm.

Dalsza rozbudowa kościoła nastąpiła w końcu XVIII w., gdy od północy wzniesiono kaplicę Matki Boskiej Częstochowskiej. Była to fundacja znanego rodu Mieroszewskich, właścicieli dóbr gzichowskich. W XIX w.  miały miejsce dalsze remonty i rozbudowa świątyni. W końcu XIX wieku wybitny proboszcz będziński ks. Leopold Dobrzański dobudował od południa drugą kaplicę – pw. Serca Jezusowego, a także nową zakrystię i tzw. babiniec. Tak rozbudowany kościół zachował swój wygląd zewnętrzny do obecnych czasów. Jego wnętrze przechodziło w ciągu wieków liczne przeobrażenia.

W latach 60. XX w. za ks. prob. Mieczysława Zawadzkiego rozpoczął się gruntowny i długotrwały remont świątyni spowodowany szkodami górniczymi. Zakończył się w latach siedemdziesiątych za ks. prob. Wacława Wicińskiego (na zdjęciu). Wnętrze kościoła bardzo się wówczas zmieniło. Wystrój utrzymano zasadniczo w stylu barokowym.

Po 40. latach od zakończenia remontu znów szkody górnicze spowodowały liczne pęknięcia ścian i fundamentów oraz odspojenie wieży od nawy kościoła. 16 października 2013 r. staraniem ks. prob. Andrzeja Stępnia rozpoczęto naprawę konstrukcji zabytkowej budowli. Projekt naprawy konstrukcyjnej pn. „Naprawa szkody górniczej w budynku kościoła Świętej Trójcy w Będzinie” opracował zespół projektantów pod kierunkiem architekta Gabriela Korbutta. Ten etap prac zakończono w marcu 2015 roku, co upamiętnia tablica wmurowana w kaplicy Matki Bożej i poświęcona przez bpa Grzegorza Kaszaka 22 października 2015 roku.

Z dotacją Śląskiego Urzędu Marszałkowskiego i Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach naprawiono zabytkową więźbę dachu i wymieniono poszycie dachowe na nową blachę miedzianą. Własnym wysiłkiem Parafii wykonano nowe instalacje, stare żyrandole poddano renowacji i zakupiono nowe oświetlenie: ołtarza, kaplic, chóru, podniebia chóru i kruchty, naprawiono i poddano konserwacji barierki (chór, balaski, ambona, chrzcielnica) oraz inne elementy stalowe łącznie z oknami i kratami, wykonano nowe stopnie na chór, odnowiono ławki i wymieniono w nich podłogę na nową, poddano konserwacji stolarkę drzwiową i obrazy, dobrodzieje ufundowali nowe stacje Drogi krzyżowej, z dotacją UM Będzin wymieniono okna żaluzyjne w wieży na nowe. Ciągle trwają prace przy przywracaniu świątyni dawnego blasku. Szczegóły i skalę prac znaleźć można w dziale Remont.

Główne wejście do świątyni znajduje się w wieży, od strony zachodniej. Poprzez niską kruchtę z zabytkowym wizerunkiem Oka Opatrzności oraz tablicami upamiętniającymi jasnogórskie śluby narodu i 400. rocznicę odzyskania kościoła z rąk arian wchodzi się pod chórem do nawy głównej.

Na wypukłym parapecie barokowego chóru z organami z 1903 r. widnieje herb Mieroszewskich – Ślepowron, a od 20.03.2011 r. portrety Wojciecha Mieroszewskiego – podwojewody krakowskiego i jego żony Doroty z Bebelna Gosławskiej. Podniebie chóru zdobi zabytkowa malatura, odnowiona w 2021 roku. Na chórze zawieszone są także zabytkowe obrazy św. Stanisława Kostki (odnowiony w roku 2016) i św. Izydora Oracza (odnowiony w roku 2021).

W prezbiterium – późnobarokowy ołtarz główny, a w nim obraz Świętej Trójcy z 1814 r. pędzla Michała Stachowicza, a także (wymiennie) obraz Matki Bożej Różańcowej (oba obrazy poddane generalnej konserwacji w 2017 r.). W ołtarzu stoją XIX-wieczne figury apostołów Piotra i Pawła. Warto zwrócić uwagę także na wyeksponowany pod szklaną płytą przy wejściu do zakrystii fragment XVIII-wiecznej posadzki. Witraże z końca XIX wieku przedstawiają wizerunki Trójcy Świętej i Matki Boskiej Różańcowej (ze świętymi Katarzyną Sieneńską i Dominikiem), a zamontowane w 2021 roku Anioła Stróża oraz Archanioła Gabriela. Nad ołtarzem głównym XIX-wieczna rozeta z wizerunkiem Ducha Świętego. Wieczna lampka barokowa z XVII wieku.

Z nawy po kilku stopniach wchodzi się do dwóch bocznych bliźniaczych kaplic: Matki Boskiej Częstochowskiej od północy i Serca Pana Jezusa – od południa.

Pod kaplicą północną, w krypcie, spoczywają członkowie rodu Mieroszewskich, o czym przypomina tablica epitafijna nad wejściem. Po prawej stronie wmurowano tablicę upamiętniającą ostatni remont kościoła, a nad nią zawieszono obraz św. Jana Pawła II. W 2020 roku w okno kaplicy wprawiono nowy witraż, poświęcony prymasowi tysiąclecia bł. kard. Stefanowi Wyszyńskiemu, a w 2023 roku kolejne trzy: z wizerunkami patronów Polski – świętych Biskupów Wojciecha i Stanisława oraz św. Maksymiliana Kolbe. Figury w wykonanym w stylu barokowym XIX-wiecznym ołtarzu przedstawiają rodziców Matki Bożej – świętych Annę i Joachima, zaś w zwieńczeniu znajduje się wizerunek św. Antoniego, a nad nim zabytkowa witrażowa rozeta „Ecce Homo”. Pod wizerunkiem NMP Częstochowskiej znajduje się obraz św. Tereni od Dzieciątka Jezus. Obok ołtarza figura Matki Bożej Fatimskiej poświęcona na placu św. Piotra przez Benedykta XVI i wprowadzona do parafii w 2011 roku.

W XIX-wiecznym ołtarzu w kaplicy Serca Pana Jezusa umieszczona jest zabytkowa, drewniana rzeźba Chrystusa na krzyżu z początku XIX wieku. Figury św. Michała Archanioła i św. Franciszka do lat 70. XX wieku znajdowały się w ołtarzu głównym. W zwieńczeniu ołtarza wizerunek św. Kazimierza, a nad nim rozeta z aniołem, będąca odtworzeniem zabytkowego witrażu, który znajdował się w tym oknie w XIX wieku. W kaplicy znajduje się baptysterium z XVII-wieczną chrzcielnicą i skrzynką na oleje oraz chór muzyczny i małe organy, przeniesione z kaplicy św. Tomasza (z prospektem odnowionym w 2020 roku). W 2022 roku w kaplicy wprawiono dwa witraże przedstawiające św. Brata Alberta Chmielowskiego i św. Rafała Kalinowskiego – patronów diecezji sosnowieckiej w 30. rocznicę jej powstania. Dwa kolejne witraże w tej kaplicy będą przedstawiać św. Andrzeja Bobolę oraz objawienie Najświętszego Serca Jezusowego św. Małgorzacie. W 2023 roku wmurowano tablicę upamiętniającą budowniczego kaplicy ks. Leopolda Dobrzańskiego w 150. rocznicę przybycia do Będzina i 120. rocznicę śmierci.

W obu kaplicach oryginalna malatura sklepień i glifów okiennych z XIX wieku, której kompleksowa konserwacja przeprowadzona została w latach 2020-2021. Ornamentyka na ścianach, będąca odwzorowaniem malatury kościoła z XIX wieku, powstała w kaplicy NSPJ w latach 2014-2015, zaś w kaplicy Matki Bożej – w 2021 roku. Docelowo nawiązująca do dawnego wystroju ornamentyka pokryje wszystkie ściany w świątyni, które póki co pomalowane są na kolory bazowe (z widocznymi odkrywkami).

Tuż przy prezbiterium w pozostawionych nastawach bocznych ołtarzy widać obrazy: św. Franciszka z Asyżu i św. Katarzyny Sieneńskiej (odnowione w 2022 roku). Na ścianie obok ołtarza św. Franciszka oryginalna tablica pamiątkowa o rozbudowie kościoła w XIX w., a naprzeciw – jedno z dwóch pozostawionych w kościele epitafiów (drugie w kaplicy Mieroszewskich), które upamiętnia śp. Feliksę Kahl zmarłą w 1885 roku. Pozostałe epitafia za zgodą konserwatora zostały w 1971r. usunięte ze ścian kościoła i wmurowane w wewnętrzną ścianę muru okalającego kościół od strony wschodniej.

Przy wejściu do bocznych kaplic dwa XIX-wieczne obrazy odnowione w roku 2016 – Najświętszego Serca Pana Jezusa (dawniej zasuwa ołtarza w kaplicy) oraz św. Józefa (dawniej trzeci z obrazów wymiennie używanych w ołtarzu głównym).

W nawie głównej dwa boczne ołtarze: Po lewej stronie umieszczony jest obraz Matki Boskiej Różańcowej – najstarsze z malowideł w parafii, datowane na XVI wiek. Pod obrazem znajdują się relikwie św. Jana Pawła II. W prawym ołtarzu namalowany w 1945 roku przez Wacława Pileckiego obraz „Jezu ufam Tobie” (jeden z najstarszych wizerunków Miłosierdzia Bożego w Polsce, nieprzerwanie otaczany kultem w świątyni) oraz ikona Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Obydwa ołtarze przebudowane i poświęcone podczas Misji Świętych w 2012 roku.

Na ścianie, w łuku tęczowym po lewej stronie umieszczona jest zabytkowa, barokowa ambona z figurą św. Jana Ewangelisty w zwieńczeniu (2. poł. XVIII wieku). Naprzeciw niej zabytkowy krzyż z figurami Matki Bożej i św. Jana, pod którym wisi obraz św. Brata Alberta namalowany przez będzińskiego artystę Romualda Korusa na podstawie obrazu Leona Wyczółkowskiego.

W nawie głównej w latach 2010-2011 umieszczono nowe witraże – z portretem króla Kazimierza Wielkiego (fundatora pierwszego kościoła na wzgórzu zamkowym) oraz wizerunkami bł. ks. Jerzego Popiełuszko i św. Jana Pawła II. W 2018 roku poświęcono witraż dedykowany św. Jadwidze – królowej wawelskiej, a rok później – w oknie na chórze kościoła – św. Ricie.

W 2015 roku zawieszono nowe stacje Drogi Krzyżowej (odlewy gipsowe) w dębowych ramach. W bocznej kaplicy po stronie prawej (dawniej kaplicy Miłosierdzia Bożego i bibliotece parafialnej) zabytkowe obrazy św. Barbary, św. Michała Archanioła, św. Andrzeja Boboli, św. Izydora Oracza (drugi z wizerunków w kościele), Matki Bożej Różańcowej i Przemienienia Pańskiego. Ostatnie trzy z wymienionych obrazów odnowione w 2023 roku.

Na zewnątrz warte obejrzenia są wspomniane wcześniej tablice epitafijne upamiętniające zmarłych z wybitnych rodów będzińskich i zasłużonych kapłanów (ostatnie poświęcone pamięci ks. proboszcza Kazimierza Szwarlika, Felicji Góry i architekta zaangażowanego w ratowanie kościoła, Gabriela Korbutta, a także kapłanom pochodzącym z naszej parafii). Naprzeciw nich, na tylnej ścianie prezbiterium – umieszczono w 1900r. kamienny upamiętniający przełom wieków – XIX i XX. Przy bramie na plac kościelny wyłożony piaskowcem fragment symbolicznie wyznacza przebieg odkrytych podczas prac archeologicznych murów miejskich Będzina.

W 1993 r. na zewnętrznej elewacji (strona południowa) została odsłonięta tablica upamiętniająca ks. prałata Mieczysława Zawadzkiego, proboszcza parafii w latach 1937 – 1970, który w czasie pożaru podpalonej przez Niemców 8.09.1939 r. synagogi uratował wielu Żydów, otwierając im bramy kościoła. Tablicę ufundowali Żydzi z Będzina, a na jej odsłonięciu był obecny abp Paryża kard. Jean – Marie Lustiger, którego przodkowie pochodzą z naszego miasta.

Na dziedzińcu kościoła na ozdobnym postumencie stoi figura Matki Bożej z 1887 r. Na początku nowego wieku i tysiąclecia parafianie z proboszczem i wikariuszami ufundowali figurę Chrystusa Zbawiciela (9.09.2001 r.), jako zewnętrzny wyraz wiary, że z Chrystusem wkraczają w nowe tysiąclecie, oddają się w Jego opiekę i polecają Jego błogosławieństwu.

W czwartek – 19 marca 2015 roku o godz. 18.00 – w uroczystość św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny, po wyłączeniu kościoła parafialnego pw. Świętej Trójcy na osiem i pół miesiąca ze sprawowania kultu na czas naprawy szkody górniczej oraz prac remontowych podjętych wysiłkiem Parafii, została odprawiona pierwsza Msza Święta. Miała ona charakter dziękczynny Bogu w Trójcy Świętej Jedynemu za Jego dary i św. Józefowi Opiekunowi Kościoła Świętego za Jego przemożne orędownictwo w naszych troskach. 7 czerwca 2015 r. kościół po remoncie poświęcił ordynariusz sosnowiecki, bp Grzegorz Kaszak. W rok po pierwszej Mszy św., 19 marca 2016 r.,  poświęcono figurę św. Józefa na placu kościelnym. 19 października 2017 r. poświęcono stojącą obok niej figurę bł. ks. Jerzego Popiełuszki.

HISTORIA KAPLICY ŚW. TOMASZA NA CMENTARZU

Kościół ten wybudowano w II poł. XVI w. Jest wymieniony w dokumentach w 1598 r. jako drewniany. Według tradycji wybudowali go katolicy będzińscy, gdy  arianie zabrali im siłą kościół parafialny Św. Trójcy. Około r. 1560 arianie z Ogrodzieńca, wspierani przez kasztelana Jana Firleja (właściciela Ogrodzieńca), przy pomocy miejscowych wyznawców napadli na kościół będziński. Katolicy stanęli w obronie swojej świątyni, ale ulegli przemocy. Zginął wtedy pleban, broniący wejścia do kościoła. Zdobyty kościół arianie zamienili w swój zbór. Widząc, że arianie szybko nie oddadzą zagrabionej świątyni, mieszczanie będzińscy przystąpili do budowy nowego drewnianego kościoła poza murami miasta. Nowy kościół otrzymał wezwanie św. Tomasza Becketa z Canterbury, który zginął zabity przez rycerzy króla angielskiego Henryka II w katedrze w Canterbury w 1170 r. Katolicy chcieli w ten sposób uczcić pamięć zamordowanego proboszcza, który również zginął w świątyni. Gdy kościół Świętej Trójcy na skutek interwencji królewskiej wrócił pod koniec XVI w. do katolików, drewniany kościółek św. Tomasza stał się filialnym.

W XVIII w. wzniesiono na jego miejscu kościół murowany. Istniał już wówczas przy nim cmentarz grzebalny. W 1834 r. odnowiono go i przebudowano staraniem ks. Piotra Spiry z funduszy hr. Edwarda Raczyńskiego. Kościółek służył jako kaplica cmentarna i taką rolę spełnia aż do dnia dzisiejszego.

Po II wojnie światowej był trzykrotnie remontowany – ostatnio w roku 2014, kiedy generalne prace objęły m.in. montaż nowego poszycia dachu, wzmocnienie fundamentu i klejenie ścian, wymianę i generalny remont elementów wyposażenia. Kaplicę po tym remoncie 5 lipca 2014 roku poświęcił bp Grzegorz Kaszak. W prezbiterium znajduje się w nim barokowo –  klasycystyczny ołtarz główny z obrazem sceny zabójstwa św. Tomasza Becketa.

W krypcie podziemnej są pochowani czterej kapłani pracujący w XIX wieku w  naszej parafii: ks. Wawrzyniec Hachulski (proboszcz – zm. 1838 r.), ks. Piotr Spira (proboszcz – zm. 1848 r.), ks. Jan Stanisław Śmietana (wikariusz – zm. 1867 r.), ks. Leopold Dobrzański (proboszcz – zm. 1903 r.).

W bezpośrednim sąsiedztwie kaplicy znajdują się także groby proboszczów XX-wiecznych – ks. Tadeusza Peche (zm. 1937 r.), ks. Mieczysława Zawadzkiego (zm. 1975 r.), ks. Kazimierza Szwarlika (zm. 2000 r.) oraz posła Grzegorza Dolniaka – jednej z ofiar katastrofy pod Smoleńskiem w 2010 roku.

Rzymskokatolicka Parafia Świętej Trójcy 42-500 Będzin, ul. Plebańska 2, tel. (32) 267 39 85
Numer konta: 80 8438 0001 0020 3510 2000 0010

By continuing to use the site, you agree to the use of cookies. more information

The cookie settings on this website are set to "allow cookies" to give you the best browsing experience possible. If you continue to use this website without changing your cookie settings or you click "Accept" below then you are consenting to this.

Close

sdfdsf